Бул жылы дагы эл аралык конференцияны уюштурууда улуттук жана регионалдык масштабдагы чоң иштер аткарылды. Алардын бардыгы мамлекеттик, коомдук уюмдардын өкүлдөрүнүн жана ЕККУнун Башкы катчысы Хельги Мария Шмид айымдын катышуусунда ЕККУнун колдоосунда менен өттү.
Коопсуздук, укуктук тартиби жана мыйзамдуулук секторундагы Кыргызстандагы аялдар Ассоциациясы (мындан ары – Ассоциация) түзүлгөндөн бери ЕККУнун Бишкектеги Программалык кеңсеси менен ийгиликтүү жана өз ара пайдалуу жана жемиштүү кызматташууну ишке ашырып келет. Кыргыз Республикасынын стратегиялык туруктуу өнүгүүсүнө карай аракеттенүүдө кызматташтык жөнүндө меморандумдун түзүлүшү маанилүү түрткү болду.
Коопсуздук, укуктук тартип жана мыйзамдуулук секторунун кызматкерлеринин кесипкөйлүгүн жана компетенттүүлүгүн жакшыртуу өзгөчө багыт болду. Жыл сайын уюштурулган окуу семинарлардын өтүшү ага чоң жардам берди. Себеби, мындай семинарлардын окутуу программалары, гендердик, адам укуктарын коргоо маселелери боюнча жалпы билимди тереңдетүүнү, жаңы ыкмалар жөнүндө заманбап маалыматтарды алууну, кесипкөйлүктү, кесиптик этиканы жогорулатууну жана башкаларды камтыйт.
Кыргыз Республикасынын Конституциясы анын аймагынын чегинде жана анын юрисдикциясында турган бардык адамдардын укуктары менен эркиндиктерин коргоону камсыз кылган бир катар ченемдерди камтыйт. Эч ким жынысы боюнча басмырланышы мүмкүн эмес. Дискриминацияга жол берген адамдар мыйзамга ылайык жоопкерчилик тартышат. Кыргыз Республикасында мыйзам жана сот алдында бардыгы бирдей.
Биздин өлкөдө эркектер менен аялдар бирдей укуктарга жана эркиндиктерге, аларды ишке ашыруу үчүн бирдей мүмкүнчүлүктөргө ээ. Мисалы, өлкөнүн Конституциясынын 26-беренесин алалы. Бул жерде үй-бүлө мыйзамда белгиленген нике курагына жеткен эркек менен аялдын ыктыярдуу никеге туруусунун негизинде түзүлөрү баса белгиленген. Никеге туруп жаткан эки адамдын тең макулдугусуз никеге жол берилбейт. Нике мамлекет тарабынан катталат. Мындан тышкары, балдарга кам көрүү, аларды тарбиялоо атанын да, эненин да укугу жана милдети. Жубайлар никеде жана үй-бүлөдө бирдей укуктарга жана милдеттерге ээ.
2023-жылга карата WPS (Аялдардын тынчтык жана коопсуздук индекси) рейтинги боюнча биздин өлкө Борбор Азия чөлкөмүндөгү бардык өлкөлөрдөн кийин 95-орунда турат. Мисалы, аялдардын абалын 13 багыт боюнча баалаган дүйнөлүк рейтингге 177 өлкө кирген. Анда, Кыргызстанда мамлекеттик органдарда аялдардын үлүшү 20%дан ашпаганы, кыргызстандык аялдардын 13% жакындарынын зордук-зомбулуктарына кабылары айтылат.
Мунун себеби эмнеде жана кантип токтотууга болот? Багыттардын бири – зордук-зомбулуктун алдын алуу боюнча бүтүндөй түзүмдү курган өлкөлөрдүн тажрыйбасын колдонуу. Бул процесске мамлекеттин да, коомдун да катышуусу аныкталган. Бул, үй-бүлөдөгү эркек менен аялдын ролу жана жоопкерчилиги жөнүндө патриархалдык мамиленин стереотиптери күчтүү болгон жерде маанилүү. Үй-бүлөлүк жана гендердик зомбулукка каршы жөнүндө так жана ырааттуу билдирүүлөр керек.
Алсак, Ассоциация ЕККУнун Бишкектеги Программалык кеңсесинин колдоосу менен Кыргызстандын укук коргоо органдарынын кызматкерлери (ички иштер органдары, прокуратура, соттор) жана Кыргыз Республикасынын Президентинин Аппаратынын, Акыйкатчысынын, саламаттыкты сактоо жана билим берүү өкүлдөрү үчүн «Укук коргоо органдарынын үй-бүлөлүк жана гендердик зомбулуктун алдын алуу боюнча ишмердүүлүгү, аларды камсыз кылууда аял кызматкерлердин ролу» боюнча семинар өткөрдү. Жыйынтыгында үй-бүлөлүк жана гендердик зомбулуктун алдын алуу боюнча конкреттүү сунуштар иштелип чыкты.
Мындан тышкары, зомбулуктун курмандыктарына психологиялык жардам көрсөтүү үчүн кризистик борборлордун санын көбөйтүү, билим берүү мекемелеринде үй-бүлөлүк зомбулуктун алдын алуу боюнча сабактарды киргизүү, уюлдук телефондор үчүн тиркемени түзүү сунушталып, анда укук коргоо, саламаттыкты сактоо, социалдык иш чөйрөсүндө кызмат көрсөтүүчү бардык субъекттер, ошондой эле жарандардын жашаган аймактары боюнча жана башкалар чагылдырылат.
Ассоциация өзүнүн каражаттарына жана мүмкүнчүлүктөрүнө жараша бул сунуштардын айрымдарын өзү ишке ашырат. ЕККУнун колдоосу менен өлкөнүн бардык аймактарында 9-11-класстын окуучулары арасында маалыматтык кампаниялар жүргүзүлүүдө. Негизги максат – мектептен баштап укуктук маданиятты калыптандыруу, зордук-зомбулуктун ар кандай көрүнүштөүнө сабырсыздыкты калыптандыруу.
Тегерек столдор жана маалымдоо кампаниялары аркылуу аныкталган көйгөйлөрдүн катарында бирдиктүү жумуш тажрыйбалардын жоктугу жана жергиликтүү бийлик органдарынын гендердик, үй-бүлөлүк жана үй-бүлөлүк зомбулуктун алдын алууга жана күрөшүүгө кийлигишүү мүмкүнчүлүгүнүн чектелүүлүгү бар.
Тегерек столдор жана маалымдоо кампаниялары аркылуу аныкталган көйгөйлөрдүн арасында жалпы иш практикасынын жоктугу жана жергиликтүү бийлик органдарынын гендердик, үй-бүлөлүк жана үй-бүлөлүк зомбулуктун алдын алуу жана контролдоо боюнча кийлигишүү мүмкүнчүлүгүнүн чектелүүлүгү бар.
Балким, «Эрди-катын урушат, эси жок болушат» деген стереотип иштейт. Ошондуктан, Ассоциация жергиликтүү бийлик органдары менен өз ара аракеттенүүнү, атап айтканда кызматташуу келишимдерин түзүү аркылуу ашырууга умтулат. Бардык тиешелүү ведомстволордун, мекемелердин жана уюмдардын эффективдүү кызматташуусу болмоюнча натыйжалуу колдоо системасы мүмкүн эмес.
Ассоциация ЕККУ менен биргелешкен ишмердигинде жаштарды, мектеп окуучуларын гана эмес, студенттерди да өз иштерине кеңири тартууга умтулат. Студенттер алкоголдук ичимдиктерди колдонууга, гендердик стереотиптерге каршы чыгышат жана гендердик зомбулукка каршы өнөктүккө активдүү катышышат, бул алардын маалымдуулугун гана жогорулатпастан, көбүрөөк аң-сезимдүү жана колдоочу коомчулукту жаратат.